प्रत्येक वर्षी ७ एप्रिल रोजी ‘विश्व आरोग्य दिन’ संपूर्ण जगभरात साजरा केला जातो. हा दिवस केवळ एक दिवस नसून, आपल्या आयुष्यातील सर्वात मौल्यवान गोष्ट — आरोग्य याची जाणीव करून देणारा एक महत्त्वाचा प्रसंग असतो.
आजच्या धकाधकीच्या आणि स्पर्धात्मक जगात माणसाला अनेक साधनसंपत्ती प्राप्त झाल्या, पण त्या मिळवताना त्याने आरोग्याकडे दुर्लक्ष केलं.
“आरोग्य म्हणजेच संपत्ती” ही म्हण आपण ऐकत आलो आहोत. पण प्रत्यक्षात किती लोक या संपत्तीचे जतन करतात? म्हणूनच ‘विश्व आरोग्य दिन’ हा आरोग्याविषयी जागरूकता निर्माण करण्यासाठी एक जागतिक मंच बनला आहे.
विश्व आरोग्य दिनाचा इतिहास
‘विश्व आरोग्य संघटना (WHO)’ ची स्थापना ७ एप्रिल १९४८ रोजी झाली. याच दिवसाला मान देत दरवर्षी हा दिवस World Health Day म्हणून साजरा केला जातो.
WHO दरवर्षी एक विशिष्ट थीम जाहीर करते आणि त्याच्या अनुषंगाने जगभरात आरोग्य जागरूकतेचे कार्यक्रम राबवले जातात. या थीमच्या माध्यमातून जनतेच्या मनामध्ये एका विशिष्ट आरोग्य विषयाबद्दल विचारमंथन घडवून आणणे, ही या दिवसाची प्रमुख उद्दिष्टे असतात.
२०२५ ची अधिकृत थीम – “Healthy Beginnings, Hopeful Futures”
या वर्षीची जागतिक थीम आहे:
“Healthy Beginnings, Hopeful Futures”
(मराठीत: ‘निरोगी सुरुवात, आशादायक भवितव्य’)
ही थीम सूचित करते की समाजातील प्रत्येक व्यक्तीच्या आयुष्यातील सुरुवात निरोगी असेल, तर त्याचे भविष्य नक्कीच सशक्त, सकारात्मक आणि आशावादी असेल.
यामध्ये मुख्यतः आई, नवजात बालक, किशोरवयीन मुलं आणि युवकांच्या आरोग्यावर भर दिला गेला आहे. ही जीवनाची सुरुवातच ज्या पद्धतीने घडते, त्यावरच संपूर्ण जीवनाची घडी बसते.
आरोग्य म्हणजे नेमकं काय?
WHO नुसार, आरोग्य म्हणजे केवळ आजारांचा अभाव नव्हे, तर शारीरिक, मानसिक आणि सामाजिक दृष्टिकोनातून पूर्णपणे तंदुरुस्त असणे.
१. शारीरिक आरोग्य
• योग्य आहार
• नियमित व्यायाम
• झोपेची शिस्त
• स्वच्छता
२. मानसिक आरोग्य
• तणावमुक्त जीवनशैली
• सकारात्मक विचार
• मानसिक संतुलन
३. सामाजिक आरोग्य
• इतरांशी चांगले संबंध
• समाजात सकारात्मक सहभाग
• सहकार्य आणि सहजीवन
थीमनुसार मुख्य मुद्दे
१. गर्भवती मातांसाठी योग्य काळजी
• पोषणयुक्त आहार
• नियमित तपासणी
• सुरक्षित प्रसूतीसाठी सुविधा
२. नवजात बाळाचे आरोग्य
• लसीकरण
• स्तनपानाविषयी जागरूकता
• स्वच्छतेची काळजी
३. बालकांचे पोषण
• योग्य आहाराची सवय
• शारीरिक आणि बौद्धिक विकास
४. किशोरवयीन मुलांचे आरोग्य शिक्षण
• लैंगिक शिक्षण
• मानसिक आरोग्याविषयी संवाद
• व्यसनमुक्त जीवनशैली
५. आरोग्य सुविधा सर्वांसाठी उपलब्ध करणे
• ग्रामीण भागातील सेवांचा विस्तार
• गरिबांसाठी मोफत वा स्वस्त तपासण्या व उपचार
भारतासमोरील आरोग्य क्षेत्रातील आव्हाने
१. कुपोषण आणि अल्पवयीन मृत्यू
• अद्यापही भारतात कुपोषणामुळे बालकांचा मृत्यू दर जास्त आहे
२. आरोग्य सेवा पुरवठ्याची असमानता
• शहरांमध्ये सुविधा चांगल्या, पण ग्रामीण भागात अत्यंत अपुऱ्या
३. मानसिक आरोग्याची उपेक्षा
• किशोरवयीन मुलांमध्ये नैराश्य, चिंता याचे प्रमाण वाढले आहे
४. स्वच्छता आणि स्वच्छ पाणी
• अनेक ठिकाणी पिण्याच्या पाण्याची उपलब्धता हीच आरोग्यासाठी मोठी अडचण
आरोग्य राखण्यासाठी नागरिकांनी पाळावयाचे नियम
१. नियमित आहार आणि व्यायाम
• घरचे अन्न, फळं, भाज्या, पाणी पिण्याची सवय
• दररोज ३० मिनिटांचा व्यायाम
२. तणाव व्यवस्थापन
• ध्यान, योग, प्राणायाम
• वेळेचे नियोजन आणि मानसिक विश्रांती
३. झोपेची नीती
• दररोज ७-८ तासांची झोप
• मोबाईल/लॅपटॉपचा अतिरेक टाळणे
४. वैद्यकीय सल्ला वेळेवर घेणे
• नियमित तपासण्या
• छोट्या त्रासांकडे दुर्लक्ष न करता योग्य उपचार घेणे
सरकारच्या योजना आणि पुढाकार
१. आयुष्मान भारत योजना
• गरीब कुटुंबांना ५ लाखांपर्यंत मोफत उपचार
२. POSHAN अभियान
• गरोदर महिला, स्तनदा माता आणि बालकांना पोषण पूरवठा
३. राष्ट्रीय आरोग्य अभियान
• ग्रामीण भागात प्राथमिक आरोग्य केंद्रांची उभारणी
४. मनोधैर्य योजना
• मानसिक आरोग्य व पुनर्वसनासाठी विशेष निधी
५. ‘स्कूल हेल्थ प्रोग्रॅम’
• शाळांमध्ये आरोग्य तपासणी व आरोग्य शिक्षण
जागतिक पातळीवर आरोग्य घडवणारे उपक्रम
– Sustainable Development Goals (SDGs) मधील Goal 3: Good Health and Well-being
• जगात २०३० पर्यंत सर्वांना दर्जेदार आरोग्य सुविधा उपलब्ध करून देणे, हा हेतू आहे
– Immunization programs
• सर्व लहान मुलांना आवश्यक लस देणे
– Mother & Child Health campaigns
• गरीब देशांमध्ये माता व बालक मृत्यूदर कमी करणे
तंत्रज्ञानाचा वापर आरोग्यासाठी
१. डिजिटल हेल्थ कार्ड
• व्यक्तीच्या आरोग्यविषयक संपूर्ण माहितीचे डिजिटल स्वरूप
२. टेलिमेडिसिन सुविधा
• डॉक्टरांचा सल्ला मोबाईल अ‍ॅप्सद्वारे मिळवणे
३. फिटनेस अ‍ॅप्स व स्मार्टवॉच
• व्यायाम, झोप व आहार यावर लक्ष ठेवणे
शाळा व महाविद्यालयांमध्ये आरोग्य जागरूकता
• नियमित आरोग्य तपासणी शिबिरे
• मुलांमध्ये आरोग्य साक्षरता वाढवणे
• ‘फिट इंडिया मूव्हमेंट’ व ‘योग दिन’ सारखे उपक्रम
नव्या पिढीसाठी निरोगी सुरुवात कशी मिळेल?
– गरोदर अवस्थेपासून काळजी
– योग्य पोषण व लसीकरण
– पालकांचे शिक्षण व मार्गदर्शन
– ताणतणावमुक्त शिक्षण आणि खेळाची संधी
‘निरोगी सुरुवात, आशादायक भवितव्य’ ही थीम केवळ घोषवाक्य नसून, ही एक दृष्टीकोनाची गरज आहे. जर आपण मुलांच्या आणि युवकांच्या आरोग्याची नीट व्यवस्था केली, तर त्यातून उद्याचे चांगले डॉक्टर, शिक्षक, वैज्ञानिक, आणि समाजसुधारक तयार होतील.
विश्व आरोग्य दिन २०२५ हेच सांगतो — आरोग्य ही फक्त वैयक्तिक बाब नसून, ती राष्ट्रीय विकासाची किल्ली आहे.
चला, आजच्या या विशेष दिवशी आपण सर्वांनी एक संकल्प करूया:
“नवजातापासून ते वृद्धांपर्यंत प्रत्येकासाठी, आरोग्याच्या दृष्टीने योग्य सुरुवात घडवू आणि एक उज्वल भविष्य घडवू!”
